İrtikap suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 250’nci maddesinde de belirtildiği üzere kamu görevlisinin görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak kendisine ya da bir başkasına yarar sağlanması veya böyle bir vaatte bulunmasıdır. Bu suç türü özgü bir suç olarak düzenlenmekte olup söz konusu suçun faili kamu görevlileri ve mağduru ise herhangi bir kimse olabilmektedir. İrtikap suçu, Türk Ceza Kanunu’nun Millete ve Devlete Karşı Suçlar kısmında “Kamu İdaresinin Güvenilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar” bölümünde düzenlenmiştir. Kamu idaresine karşı işlenen bir suç olup irtikap suçu ile korunmak istenen hukuki değer, kamu idaresine olan saygınlık ve güvenilirliktir.
TCK 250/1 ‘Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.’ şeklinde düzenlenmektedir.
TCK 250/2 ‘Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.’
TCK 250/3 ‘İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.’ Şeklinde devam etmektedir.
TCK 250/4 ‘İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.’ şeklinde belirtilmiştir.
İrtikap suçu, seçimlik hareketli bir suçtur. İrtikap suçu, üç farklı şekilde işlenebilir:
- İkna suretiyle irtikap suçu,
- İkna suretiyle irtikap suçu,
- Muhatabının hatasından yararlanmak suretiyle irtikap suçu.
TCK md.250’de düzenlenen İrtikap suçu; m.252’de düzenlenen Rüşvet suçu, m.247’de düzenlenen Zimmet suçu ve m.257’de düzenlenen Görevi kötüye kullanma suçu ile karıştırılmamalıdır. Diğer suç tipleri ve unsurları hakkında bilgi sahibi olmak için sayfamızı inceleyebilir, ofisimize gelerek detaylı bilgi alabilirsiniz.
İcbar yoluyla İrtikap suçu; TCK’nın 250/ 1’inci fıkrasına göre kamu görevlisi, görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına bir kimseyi icbar ederse yani zorlarsa bu suç oluşmuş olur. Bu suç ani bir suçtur. Genel olarak icrai hareketle işlenen bir suç olsa da ihmali hareket ile de işlenebilir.
İkna yoluyla İrtikap suçu; TCK’nın 250/2’nci fıkrasına göre kamu görevlisi, görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya vaatlerde bulunulmasına bir kimseyi ikna ederse bu suç oluşur. Bu suç ani bir suçtur. İcbar suretiyle irtikap suçundan farklı olarak sadece icra hareketi ile işlenebilir.
Muhatabının hatasından yararlanmak suretiyle İrtikap suçu; TCK’nın 250/3’üncü fıkrasına göre kamu görevlisinin ikna suretiyle irtikap suçunu kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde bu suç işlenmiş olur. Bu suç icrai hareketle işlenebildiği gibi kamu görevlisinin görevi gereği kişinin hataya düşmemesi amacıyla uyarma görevi bulunmasına rağmen uyarmamış olması suçun ihmali hareket ile işlenmesine sebep olabilmektedir.
SUÇUN ŞİKAYETE BAĞLILIK DURUMU
Suç tipi kanunda ayrıca belirtilmediği için takibi şikayete bağlı değildir. Soruşturma ve kovuşturulması re’sen yürütülür. Cumhuriyet savcısı gerçekleşen fiili öğrendiği andan itibaren re’sen araştırma ve soruşturma yürütebilir.
SUÇUN UZLAŞTIMAYA TABİLİK DURUMU
Türk Ceza Kanunu’nda irtikap suçu için uzlaştırma yolu düzenlenmemiştir. İrtikap suçu soruşturması ve kovuşturması şikâyete bağlı olan bir suç olmaması sebebiyle ve CMK’nın 253. maddesinde sayılan katalog suçlardan biri de değildir. Dolayısı ile bu suç bakımından uzlaştırma yoluna gidilmesi mümkün değildir.
İŞLENİŞ ŞEKLİ BAKIMINDAN İRTİKAP SUÇU
İrtikap suçu, ancak kasten işlenebilir ve suçun işlenebilmesi için genel kast yeterlidir. Suç olası kastla ya da doğrudan kast ile işlenebilmektedir. İrtikap suçunun taksirle işlenebilmesi mümkün değildir.
İRTİKAP SUÇUNDA DAHA AZ VE DAHA ÇOK CEZAYI GEREKTİREN NİTELİKLİ HALLERİ
Türk Ceza Kanunu’nda, İrtikap suçu için daha çok cezayı gerektiren nitelikli haller ayrıca düzenlenmemiştir. Ancak şunu belirtmekte fayda vardır ki; Kamu görevlisinin işlediği suça konu fiil TCK’da özel bir suç olarak düzenlenmişse sanık bu özel suçun gerektirdiği cezayla cezalandırılır. Bu durumda sanığa ayrıca irtikap suçundan ceza verilemez.
TCK m.250/4’e göre irtikap edilen menfaat değeri ve mağdurun ekonomik durumu dikkate alındığında 1., 2. ve 3. fıkralara göre verilecek ceza yarıya kadar indirilebilir.
ETKİN PİŞMANLIK MÜESSESESİ
Etkin pişmanlık müessesesi kanunda her suç tipi için düzenlenen bir müessese değildir. Yalnızca düzenleme bulunan suç tipleri için uygulanabilir. Kanunda İrtikap suçu için bir etkin pişmanlık düzenlemesi bulunmamaktadır.
SUÇUN TABİ OLDUĞU İNFAZ REJİMİ
İcbar ve ikna suretiyle işlenen irtikap suçundan dolayı yargılama yapmakla görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemesi gerçekleştirecektir. TCK’nın 250’inci maddesinin 1’inci fıkrasına göre icbar suretiyle irtikapta, kamu görevlisini, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırmaktadır. TCK’nın 250’inci maddesinin 2’nci fıkrasına göre ikna suretiyle irtikapta, kamu görevlisini, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmaktadır.
Mağdurun hatasından faydalanarak işlenen irtikap suçunda ise Asliye Ceza Mahkemeleri görevlidir. TCK’nın 250’inci maddesinin 3’üncü fıkrasına göre kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
İrtikap suçu, takibi şikayete bağlı olan suçlar kategorisinde değildir. Bu nedenle, savcılık suçun işlendiğini öğrenir öğrenmez re’sen soruşturma başlatır. Dava zamanaşımında belli bir sürenin geçmesiyle dava hakkında düşme kararı verilir. İcbar suretiyle işlenen irtikap suçunda bu süre 15 yıldır. Diğer iki irtikap suçu hali için bu süre 8 yıldır.
Ceza zamanaşımı, hükümlü olan sanığın bir süre geçtikten sonra cezasının infaz edilmemesidir. İcbar suretiyle irtikap suçunda bu süre 20 yıldır. Diğer iki halde 10 yıldır.
Türk Ceza Kanunu gereği adli para cezası, 1 yıl veya altında olan hapis cezaları adına verilmekte olup hapis cezasının paraya çevrilmesidir. İcbar veya ikna suretiyle irtikap suçunda, hükmedilen cezanın adli para cezasına çevrilmesi ceza miktarı nedeniyle mümkün görünmemektedir. Ancak, hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçu adli para cezasına çevrilebilir.
Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı, 2 yıl veya altında olan hapis cezaları için verilmekte olup kamu kurumu veya kuruluşları aleyhine bir zarar doğmadığı takdirde verilen hapis cezası miktarı itibariyle sanık hakkında verilen hapis cezası miktarı itibariyle hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir. İcbar suretiyle irtikap suçu açısından hükmün açıklanmasının geri bırakılması uygulanması mümkün değildir. İkna suretiyle irtikap suçunda ise TCK md.250/4 bakımından indirim yapıldığında hükmün açıklanmasının geri bırakılması uygulanma ihtimali gerçekleşir. Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunda ise alt sınır 1 yıl olduğundan hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesi mümkündür.
Ancak, Anayasa Mahkemesi’nin 01/08/2023 tarihli kararı ile HAGB düzenlemesinin iptal edilmiş olup, bu düzenleme 01/08/2024 tarihinden itibaren uygulanacaktır. Yürürlük tarihine kadar HAGB hükümlerinin koşullarının olması halinde uygulanabilir ancak yürürlük tarihinden (01/08/2024) itibaren HAGB uygulanması söz konusu olmayacaktır.
Türk Ceza Kanunu’na göre hapis cezasının ertelenmesi kararı, hükümlünün almış olduğu cezanın cezaevinde infaz edilmesinden şartlı olarak vazgeçmesidir. İrtikap suçu cezaları erteleme kararının verilebilmesi için fazladır. Fakat mağdurun hatasından yararlanmak suretiyle işlenen irtikap suçu halinde erteleme kararı verilebilir. Ayrıca diğer hallerde genel hükümlere göre süre koşulu sağlanırsa erteleme kararı verilebilir.
5275 sayılı İnfaz Kanunu’na göre, 30.03.2020 tarihinden sonra işlenen suçlarda, hükümlü kimsenin denetimli serbestlikten faydalanabilmesi için açık ceza infaz kurumunda bulunması veya bu kuruma ayrılmaya hak kazanması ve iyi halli olması gerekmektedir. İrtikap suçu denetimli serbestlik uygulamasına da elverişli bir suç tipidir. Koşullu salıverilme süresine 1 yıl ve daha az süre kalanlar bakımından denetimli serbestlik uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. 30/03/2020 tarihinde 5275 sayılı kanun ile yapılan değişiklikle istisnai suçlar arasında sayılmayan irtikap suçu için şartla tahliye oranı 2/3‘ten 1/2‘e indirilmiştir. Denetimli serbestlik süresi de 30/03/2020 tarihinden önce işlenen suçlar için 3 yıl, bu tarihten sonra işlenen suçlar için ise 1 yıl olarak düzenlenmiştir.
İrtikap suçunun 30/03/2020 tarihinden sonra işlenmesi halinde tahliye oranı 1/2 olarak uygulanacak, denetimli serbestlik süresi ise 1 yıl uygulanacaktır.
İRTİKAP SUÇU ÖRNEK YARGITAY KARARLARI
1-Belediye Memurunun İkna Suretiyle İrtikap Suçu İşlemesi
… Belediye yazı işleri müdürü ve evlendirme memuru olarak görev yapan sanığın, 2010 yılı için evlilik cüzdanı bedeli 75 TL olduğu halde, evlenme işlemi için müracaat eden mağdurlar M. D.’dan 150 TL, H. K.’dan 150 TL, E. N.’dan 100 TL ve Ü. Ş.’den 100 TL’yi elden aldığı halde vezneye 75’er TL yatırıp geri kalan parayı uhdesinde tutmak suretiyle gerçekleştirdiği eylemlerinde, mağdurların, sanığın yapacağı her türlü davranışının yasalara uygun olacağı, yetki ve olanaklarını yasaya uygun olarak kullanacağı inanç ve beklentisi içinde bulunmalarına rağmen, bu inanç ve güvenden yararlanarak mağdurları paralarını yatırmak üzere vezneye sevk etmek yerine, onların iradelerini yanıltıp paraların kendisine ödenmesini temin ederek çıkar sağlamanın söz konusu olması karşısında ikna suretiyle irtikap suçu meydana gelmiştir. Suçun görevi kötüye kullanma suçu olarak nitelendirilip cezalandırılması hukuka aykıdır (Yargıtay 5. Ceza dairesi 2015/1500K.).
2-Cumhuriyet Savcısının İcbar Suretiyle İrtikap Suçu İşlemesi
… Sanık, suç tarihinde Cumhuriyet savcısı olarak görev yapmakta idi. Bir soruşturma dosyasında, tefecilik, yağma ve örgüt suçlarından operasyon yaparak katılanları gözaltına almıştır. Sanık, katılanlar gözaltında iken katılanlara “Yarın mahkemeye sevk edebilirim, sizi tutuklatabilirim, bırakabilirim ya da daha uzun tutabilirim, duruma göre hareket edeceğiz” dediği iddia edilmiştir. Katılanların avukatı ile büroda görüşen sanık, görüşmede 100.000 TL para talebinde bulunmuş, para konusunda anlaşılamadığından katılanlar iki gün boyunca tutuklu kalmış, ardından mahkemeye sevk edilmiştir.
Katılanlardan birisini, sanık, savcılığına getirterek en geç bir ay içerisinde çıkabileceklerini, önceden taahhüt edilen 20.000 TL’yi de vermesini istemiştir. Bunun üzerine savcılığa sunulan dilekçe üzerine tahliye görüşü yazılmış, katılanların tahliyesi sağlanmıştır. Katılanların tahliyesinin ardından fabrikaya gittiği, sanık 4.000 TL’yi zarf içerisinde katılanlardan birisinden aldığı, katılanlar ile sık sık telefonla görüştüğü, katılanlara ait olan çiftliğe giderek kendisine 20 inek ayırdığı, bir kuzunun kestirilerek kendisine göndermesi gerektiği, aynı gün marka viski talep ettiği, arabasının muayene parasının ödenmesini istediği, marka baklava ve özel marka kuru yemişçiden kuru yemiş aldırma gibi para istemeye devam etmiştir. Katılanlar, Cumhuriyet savcısının sürekli olarak para istemeye devam etmesi üzerine seri numaralarını belirtmiş olduğu 15.000 TL’yi sanığa verdiğini belirterek savcılığa şikayette bulunmuşlardır. Şikayet sonrası savcıya yapılan operasyon sonrası savcının üzerinden seri numaraları alınmış 15.000 TL çıkmıştır.
Dosyada sanık hakkında ağır ceza mahkemesinde rüşvet alma suçudan yargılama yapılmış ve rüşvet almaya teşebbüs suçundan mahkumiyet kararı verilmiştir.
Yargıtay, dosya incelemesinde sanığın menfaat teminini zorlaması sonucu gerçekleştiğinin anlaması ile icbar suretiyle irtikap suçunu işlediğini belirtmiştir. Yerel mahkemenin yanılgılı bir değerlendirmede bulunması ile rüşvet almaya teşebbüs suçundan mahkumiyet kararı vermesini doğru bulmamış, mahkemenin kararına karşılık bu gerekçe ile bozma kararı vermiştir. (Yargıtay 5. Ceza Dairesi ,2018/8818 Karar)
3- Hatadan Yararlanarak İrtikap Suçu İşlenmesi
… Kamu görevlisi (memur) olan sanık, şikayetçilerin akaryakıt istasyonunun ölçü ve ayarını yapmıştır. Kamu görevlisinin yaptığı bu işlem kanunen ücretsiz yapılmalıdır. Ücretsiz olduğunu bilmeyerek, işlem bedelini soran şikayetçilerden kamu görevlisi memur tarafından işlem bedeli olarak 200 TL alınmıştır. Kamu görevlisi memurun aktif bir davranışı olmadan şikayetçilerin hatasından faydalanarak parayı alması şeklinde gelişen olayda; eylem TCK’nın 250/3’te düzenlenen hatadan yararlanarak irtikap suçuna uyduğu halde ikna suretiyle irtikap suçundan ceza verilmesi kanuna aykırıdır (Yargıtay 12. Ceza Dairesi – 2012/10002).
Views: 29